وَ بيراحمد سِيت بگُم تاريخ ديِرش آثاری و زيتَرش مِردَل شيرش
چارطاقی خيرآباد
چارطاقي خيرآباد : در فاصله ي 37 كيلومتري بلاد شاپور(دهدشت) و بعد از تنگ تكاب چارطاقي خيرآباد در لب جاده و كنار پل باستاني و رود زلال خيرآباد قرار دارد.اين بنا از نظر جغرافيايي جزء شهرستان دوگنبدان محسوب می شود .
اين مجموعه از مدرسه ، آتشكده ،از مهمترين آثار تاريخي شهرستان گچساران،محوطه ي باستاني خير آباد است قلعه ، آب انبار و چارطاقي هاي بسياري تشكيل شده است.
افزون بر اين قلعه ي سنگي كوچكي نيز در بالاي محوطه باستاني خير آباد به كوه كم ارتفاعي وجود دارد كه به نظر مي رسد ،از معبد هاي قديمي آناهيتا باشدكه به دوره ي ساسنيان مربوط است و بيانگر تمدن كهن مردمان آن روزگار و بنا هاي شايان توجه است خيرآباد مجموعه اي از روستاهايي است كه در پيرامون رود شيرين واقع شده اند.به نظر مي رسد در دوره ي صفويان، اين آثار بر اساس سبك اصلي معماري بازسازي و نوسازي شده است اين مجموعه تا كنون مورد توجه و كاوش جدي باستانشناسي قرار نگرفته است .
تنگ تكاب
تنگ تكاب : تنگ تكاب در 30 كيلومتري كهگيلويه(شهر دهدشت) قرار دارد.اين تنگ به گفته ي مورخان يوناني محل نبرد آريوبرزن با اسكندر گجسته بوده است.متاسفانه در چند سال اخير اين تنگ و تمام آثار با ارزشي كه داشت از جمله قسمتي از كتيبه هاي اشكاني (كه هم اكنون در موزه نگهداري مي شوند) و بنا هاي تاريخي زياد به دليل زدن سد مارون در اين تنگ به زير آب رفته اند.
پس از مطيع كردن اوكْسيان اسكندر قشون خود را به دو قسمت تقسيم كرده پارمِنْ يُن را از راه جلگه(يعني از راه رامهرمز و بهبهان كنوني) به طرف پارس فرستاد و خود با سپاهيان سبك اسلحه راه كوهستاني را كه به درون پارس امتداد مي يابد پيش گرفت،زيرا مي خواست قوه اي كه پارسي ها در اين راه تدارك كرده بودند،در پشت مقدوني ها سالم نماند.در اينجا اسكندر غارت كنان پيش رفت تا روز سوم وارد پارس شد و روز پنجم به دربند پارس رسيد ت.تا اينجا 31 فرسنگ راه پيموده بود. بعضي مورخين يوناني اين موقع را دروازه پارس و برخي دروازه شوش نوشته اند و نويسندگان اروپايي بيشتر دروازه پارس گويند.به هر حال چنان كه اسم آن مي نمايد اين محل معبري است تنگ كه از پارس به شوش هدايت مي كند و چنانكه مورخين يوناني توصيف كرده اند بايد كهگيلويه كنوني باشد((ايران باستان-تأليف حسن پيرنيا-ص 1294-جلد دوم)).
تنگ سُولَك يا سَروَك
در حد فاصل ميان كوه ها تنگه اي به نام سولك يا سروك وجود دارد كه در فارسنامه ناصري به معني گردونه سروهاي كوچك از آن نام برده شده است.اين مكان توسط يكي از ايرانشناسان روسي كشف و در كتاب راه هاي قديمي ايران ،آورده شده است. اين تنگ در قسمت بهمئي كهگيلويه قرار دارد .در اين مكان سه ستون سنگي يكپارچه و بلند ديده مي شود كه بر روي آنها نقش افراد مختلف در حالت هاي گوناگون حجاري شده اند و مي توان آنها را از لحاظ زيبايي با نقوش برجسته تخت جمشيد مقايسه كرد هر يك از اين ستون ها به خط نوشته هايي آراسته هستند كه نشان دهنده ي خطوط باستاني است
بلاد شاپور
بلاد شاپور : بر اساس نوشته هاي تاريخي و فارسنامه ناصري اين شهر توسط شاپور اول ساساني فرزند اردشير اول بنا نهاده شده است به گفته ي فارسنامه ناصري اين شهر زماني يك شهر بزرگ بوده است.توسعه شهر دهدشت به دوره صفويان مي رسد ،اين شهر به واسطه ي قرار گرفتن بر سر راه پايتخت صفويان به بنادر جنوبي و در زمان ساسانيان گذرگاه شوش به پارس و نزديكي مرزي به شهر ارجان در تجارت و اقتصاد نقش موثري ايفا مي كرده است .
حدود 2000 خانه ف مسجد ، حمام ، و كاروانسرا در آن وجود داشت كه في الحال بسياري از آثار مخروبه آنها بر جاي مانده است.آثار اين شهر باستاني معماري مخصوصي و جالب توجهي دارد.آثار بسيار زيبايي از قبيل : آب انبار ، بازار ، هفت امامزاده ، پنج حمام ،يك كاروانسرا ،چند مسجد و يك مسجد جامع، ارگ حكومتي ،برج و باروها كمان حصار پيرامون شهر بوده، و ....توجه محققين و اهل فن را جلب مي كند.مصالح بسيار دقيق و محاسبه شده اي از نوع گچ ساروج ، آهك و لاشه در آن بكار برده شده و تنها سقف گنبدي حمام هاي آن از آجر به كار رفته است.